Kızıl Deli Sultan Zaviyesi

Batı Anadolu'nun ve Balkanların Türkleşmesinde ve yurt edinilmesinde etkin adlardan olan Kızıl Deli Sultan'ın asıl adı Ali'dir. "Seyyid Ali Sultan Velayetnamesi" adıyla adına efsaneler üretilen bu Türkmen kocası, Bektaşilerin gözde adlarından olup, aynı zamanda Hacı Bektaş Veli Dergahı postnişinlerindendir. Kızıl Deli Sultan'ın belgelerde kimi kez Kızıl Divane olarak işlendiği de görülmektedir. Tire'deki Kızıl Deli Sultan Zaviyesi, kentin tarihi coğrafyasında Ali Baba, Hacıköy ve Boynuyoğun gibi önemli bir yerleşim üçgeninin doğu ayağında yer almaktadır. Beylik Devri'nin ünlü zaviyelerinden olan Kızıl Deli Sultan zaviyesi, köyün sırtında, bugün "Dede Evleri" denilen semtte bulunmaktaydı. Boynuyoğundaki zaviyeye beylik devri liderlerinden Aydmoğlu Cüneyt Beyin vakıfları vardır. Cüneyt Bey, köy sınırında İlyas oğlu Hacı Mehmet'ten 50 altın florine satın aldığı kestaneliği zaviyeye bağışlamış olup gelen gidene (Ayende ve revendeye) ve fukaraya sarf oluna diye, koşul getirmektedir. 1583 Tarihli bu belgede, zaviyede şeyh Mevlana Şeydi Alaeddin bulunmaktadır. Belgeden zaviyenin 5 hücreli olduğunu öğrenmekteyiz. Bu dönem belgeleri içinde yine 1531 yılı kaydında , "Vakfı zaviye-i Deli Baba der karye-i Boynuyoğun" ibaresinin yanısıra, köy civarından Abdi Bey'in zaviyeye kestanelik vakfı görünmektedir. Zaviye coğrafyasından günümüze sadece "Dede Evleri" adlı bir semt mirası ulaşabilmiştir. Yıldırım Bayezit'in Aydınoğulları Beyliğini Osmanlı topraklarına katması sırasında, Kızıl Deli Sultan'ı Balkanlara taşıması ve burada evlatlık mülkler olarak "Tırfıllı Viran, Büyük Viran, Darı Bükü) adlı üç köy bağışı dikkati çekmektedir. 1402 (H.804) tarihli mülknamede, Yıldırım Bayezit'in "Kızıl Deli'ye verdüm ki" hükmü daha sonra II.Bayezit tarafından da onaylanmıştır. Rumeli'ye ayak basışı, 1412 (H.815) Tarihli vakfiyesinde "Diyar-ı Rumeli İslam ile müşerref oldukta gelen..." ifadesiyle verilmektedir. Yıldırım Bayezit, Kızıl Deli'den boşalan Boynuyoğun Köyü'nü bu kez "Kıranoğulları'na" tımar olarak vermiştir. Kızıl Deli Sultan'ın Tire'nin Boynuyoğun, Birgi'nin Tekirli (Bekirli) Köyle¬rindeki zaviyeleri dışında Tire'nin batı kesimindeki su yollan ve çeşmeleri Sadrazam Lütfi Paşanın 1543 tarihli vakfiyesinde de yer almaktadır. Buradan, Kızıl Deli Sultan'ın Tire'nin batı kesimi su hizmetlerinde öncü adlardan olduğu anlaşılmaktadır. Yine, köyün kuzey eteğindeki ünlü Hacıköy Mezarlığı tarihi açıdan en kayda değer belgesel özellikli bir kabristan¬dır. Ayrıca, köyün üstündeki kestaneliklerin zaviyenin vakıfları olduğu, vakıf kayıtlarından anlaşılmaktadır. Kaynak : Devlet Arşivlerinde Tire, A.Munis Armağan, 2003. Seyid  ali sultan  Kızıl Deli  evlatları ve soy kütüğü MUSTAFA   HALİFE ĞÖKVELİ  HALİFE DEVRİŞ  ALİ HALİFE BABASI   ES- SEYYİD ŞEYH  SÜLEYMAN, BABASI   ES- SEYYİD ŞEYH   BİLANUHUR, BABASI   ES- SEYYİD ŞEYH  DEMİR ,    BABASI   ES- SEYYİD ŞEYH BUDAĞ, BABASI   ES- SEYYİD ŞEYH   KARA  ALİ BABASI   ES- SEYYİD ŞEYH  ŞABAN   BABASI   ES- SEYYİD ŞEYH ÇOBAN BABASI   ES- SEYYİD ŞEYH  KARA  BABA BABASI   ES- SEYYİD ŞEYH  SERSEM  ALİ   İLK  DEDE  BABASI   ES- SEYYİD ŞEYH  SEYİD ALİ SULTAN (KIZILDELİ) BABASI   ES- SEYYİD ŞEYH    İBRAHİM BABASI   ES- SEYYİD ŞEYH  AHMET   BABASI BABASI   ES- SEYYİD ŞEYH   MUSLİHÜDDİN      BABASI   ES- SEYYİD  ŞEYH    MUHAMMED BABASI   ES- SEYYİD  İMAM-I  HASAN-ÜL-ASKERİ BABASI   ES- SEYYİD  İMAM-I ALİYYÜN- NAKİ BABASI   ES- SEYYİD  İMAM-I MUHAMMED-ÜN  TAKİ BABASI   ES- SEYYİD  İMAM-I ALİ  MUSA RIZA SULTAN-I  HORASAN  HAN BABASI   ES- SEYYİD  İMAM-I   MUSA-İ  KAZIM BABASI   ES- SEYYİD  İMAM-I  CAFER-İ  SADIK  BABASI   ES- SEYYİD  İMAM-I  MUHAMMED  BAKIR   BABASI   ES- SEYYİD İMAM-I ZEYNELABİDİN MASUM-İ  PAK BABASI  ES- SEYYİD  İMAM-I  HÜSEYİN-İ   KERBELA   BABALARI İMAM-I ALİ (ALLAH CÜMLESİNDEN RAZI  OLSUN).